Στην Ελλάδα η παράκτια αλιεία είναι συνυφασμένη με την ιστορία, τον πολιτισμό και την ευημερία μας. Ζούμε σε μια χώρα με πλούσια αλιευτική παράδοση, με ποικίλες τεχνικές και πρακτικές. Τόσο η παράκτια αλιεία, όσο και οι άλλες μορφές αλιείας, εξακολουθεί να αποτελεί βασικό πυλώνα του παραγωγικού ιστού της Ελλάδας, διαθέτοντας πλέον τον δεύτερο μεγαλύτερο αριθμητικά αλιευτικό στόλο (μετά την Ιταλία) στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ταυτόχρονα στα καταγάλανα νερά της Μεσογείου, κολυμπούν πάνω από 700 είδη ψαριών πολλά από τα οποία είναι εμπορικά, όπως η γόπα και οι σαρδέλες, αλλά και ο ερυθρός τόνος, που έρχεται στην κλειστή μεσογειακή λεκάνη αποκλειστικά για να γεννήσει.

Ωστόσο, οι ψαράδες μας βρίσκονται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι της ιστορίας. Το 58% των αξιολογημένων ιχθυοαποθεμάτων στη Μεσόγειο είναι υπεραλιευμένα (FAO, 2023). Σήμερα παγκοσμίως καταναλώνουμε διπλάσια ποσότητα ψαριών σε σύγκριση με 50 χρόνια πριν (EUMOFA 2023). Προκειμένου να ικανοποιηθεί η πολύ υψηλή ζήτηση, οι θάλασσές μας υπεραλιεύονται και η παράνομη αλιεία ανθίζει, συρρικνώνοντας τους πληθυσμούς των ψαριών. Επιπλέον, στη μείωση των ιχθυαποθεμάτων συμβάλλουν η ρύπανση, η κλιματική αλλαγή, και η είσοδος ξενικών ειδών. Παράλληλα, ορισμένα αλιευτικά εργαλεία προκαλούν μη αναστρέψιμη ζημιά στον βυθό και το θαλάσσιο περιβάλλον, ενώ άλλα έχουν πολύ υψηλά ποσοστά παρεμπίπτουσας αλιείας, (που αφορά είδη, που δεν στοχεύουν οι αλιείς λόγω συνήθως μικρότερης εμπορικής αξίας), τυχαίων συλλέψεων ευάλωτων και απειλούμενων ειδών όπως τα θαλάσσια θηλαστικά και απορριπτόμενων αλιευμάτων,δηλαδή ειδών που δεν έχουν εμπορική αξία καθώς είτε δεν υπάρχει ζήτηση γι’ αυτά από το καταναλωτικό κοινό είτε είναι μικρού μεγέθους, ασχέτως της εμπορικότητά τους.

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ότι η αλιεία που διεξάγεται με μη βιώσιμες και υπεύθυνες μεθόδους πλήττει τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, όπως σημαντικούς οικοτόπους (λιβάδια ποσειδωνίας και κοραλλιογενείς σχηματισμούς), αλλά και ευαίσθητα ή προστατευόμενα είδη.

Σε όλα τα παραπάνω προστίθεται και το σημαντικό πρόβλημα της κακής ή ανεπαρκούς αλιευτικής διαχείρισης. Αν και σε διεθνές επίπεδο έχουν γίνει ουσιώδη βήματα για τη ρύθμισή της μέσω κανονισμών και σχεδίων δράσεων όπως η Κοινή Αλιευτική Πολιτική (Ε.Ε.), το Περιφερειακό Σχέδιο Δράσης για τη Μικρής κλίμακας Παράκτια αλιείας (Γενική Επιτροπή για την Αλιεία στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα) κ.α., σε Μεσογειακό επίπεδο, όπως και στη χώρα μας, υπάρχουν σημαντικά προβλήματα στην αποτελεσματική διαχείριση της αλιευτικής δραστηριότητας. Η δυσλειτουργία στη συνεργασία (ή ακόμα και έλλειψη αυτής) μεταξύ αρμόδιων αρχών, επιστημόνων, αλιέων και άλλων χρηστών καθώς και της κοινωνίας των πολιτών αμβλύνει τη δυσκολία στην εύρεση, αποδοχή, υιοθέτηση και ορθή εφαρμογή κοινώς αποδεκτών λύσεων που θα συμβάλλουν: 

• στη μείωση της υπεραλίευσης, 
• στην εξάλειψη της παράνομης λαθραίας και άναρχης αλιείας,
• στον έλεγχο των αλιευτικών δραστηριοτήτων από τις αρμόδιες αρχές,
• στη συλλογή καλύτερων επιστημονικών δεδομένων, 
• στην επανάκαμψη της υποβάθμισης ιδιαίτερα σημαντικών ενδιαιτημάτων και 
• στη διατήρηση της βιωσιμότητας του παραδοσιακού επαγγέλματος του αλιέα.

Την ίδια στιγμή, όλο και περισσότεροι  ψαράδες γίνονται αυτόπτες μάρτυρες της μείωσης της καθημερινής ψαριάς τους και του εισοδήματός τους, σε τέτοιο βαθμό ώστε να απειλείται με εξαφάνιση το ίδιο τους το επάγγελμα. Γυναίκες και άντρες ψαράδες, έρχονται αντιμέτωποι με τις όλες τις παραπάνω συνέπειες και θα πρέπει όλοι μαζί - με πρωταγωνιστές τους ίδιους τους ψαράδες - να συμβάλλουμε προς μια βιώσιμη αλιεία, ώστε οι παραπάνω απειλές να μετριαστούν και να μην μας οδηγήσουν σε μη αναστρέψιμα αδιέξοδα. 

Τα τελευταία χρόνια, οι αντιδράσεις των αλιέων σχετικά με τη ζημιά που προκαλούν τα είδη θαλάσσιας μεγαπανίδας στα εργαλεία και στο αλίευμα τους γίνονται ολοένα και πιο έντονες, φαινόμενο που εντείνεται από τη συνεχιζόμενη μείωση των ιχθυαποθεμάτων. Ταυτόχρονα, το φαινόμενο της τυχαίας σύλληψης ευάλωτων ειδών σε αλιευτικά εργαλεία αναφέρεται ως μια από τις πολλές απειλές με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι οι πληθυσμοί των ειδών αυτών και σε Μεσογειακό επίπεδο.

Ήδη από το 2006, σε συνεργασία με άλλους εθνικούς φορείς, έχουμε δραστηριοποιηθεί σε μία σειρά από πεδία και έχουμε προτείνει λύσεις, ενώ πρόσφατα το 2020-2022 μέσα από το πρόγραμμα “Αντιμετωπίζοντας την αλληλεπίδραση μεταξύ της μικρής παράκτιας αλιείας και της θαλάσσιας μεγαπανίδας στην Ελλάδα” (“Addressing the interaction between small-scale fisheries and marine megafauna in Greece” - InCa), σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ιχθυολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) και με τη συμβολή και άλλων εξειδικευμένων φορέων, καλύψαμε ένα σημαντικό κενό γνώσης σε σχέση με την κατανόηση και την επιστημονική αποτίμηση αυτής της σχέσης στην Ελλάδα. 

Τα αποτελέσματα του προγράμματος InCa τεκμηριώνουν, για πρώτη φορά με τόσο εκτεταμένη έρευνα πεδίου, τη συχνότητα, το μέγεθος και τις επιπτώσεις της αλληλεπίδρασης μεταξύ της θαλάσσιας μεγαπανίδας και της παράκτιας αλιείας, με απώτερο σκοπό τη συμβολή τους στη διαμόρφωση κατάλληλων μέτρων και παρεμβάσεων μετριασμού του φαινομένου και των επιπτώσεων της αλληλεπίδρασης αυτής.

Με βάση αυτά διαμόρφωσαμε και καταθέσαμε προς τους αρμόδιους φορείς μια σειρά προτάσεων, που αφορούν συγκεκριμένα τεχνικά, διαχειριστικά και οικονομικά μέτρα, για υιοθέτηση και εφαρμογή που μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην αντιστάθμιση της οικονομικής απώλειας που προκαλείται στο εισόδημα των παράκτιων αλιέων εξαιτίας της αλληλεπίδρασης της δραστηριότητάς τους με τα είδη αυτά, αλλά και στην αντιμετώπιση του φαινομένου της τυχαίας σύλληψης των ειδών μεγαπανίδας στην Ελλάδα.

Μετά από σχεδόν 20 χρόνια προσπαθειών του WWF Ελλάς και άλλων φορέων, έγινε ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των θαλάσσιων προστατευόμενων ειδών και της αλιείας. Τον Νοέμβριο του 2024 δημοσιεύτηκε Υπουργική Απόφαση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και δόθηκε η δυνατότητα στους παράκτιους αλιείς της χώρας να υποβάλλουν αίτηση για για την κάλυψη μέρους της οικονομικής ζημιάς που προκαλείται από την καταστροφή των αλιευτικών τους εργαλείων και την απώλεια αλιευμάτων από θαλάσσια προστατευόμενα είδη. Παρόλο που αυτό το μέτρο δεν αντιμετωπίζει συνολικά και μακροπρόθεσμα το ζήτημα της αλληλεπίδρασης, αποτελεί μια θετική εξέλιξη για την οποία πρέπει να διασφαλιστεί η διαχρονική εφαρμογή και να συμπληρωθεί με διαχειριστικά και τεχνικά μέτρα.

Υπεύθυνος προγράμματος: Μιχάλης Μαργαρίτης

Χωρίς εσένα στο πλευρό μας δεν μπορούμε να συνεχίσουμε τη δράση μας για να προστατέψουμε την πολύτιμη θάλασσά μας και τους ανθρώπους που στηρίζονται σε αυτή. Μαζί μπορούμε να εξασφαλίσουμε ένα υγιές μέλλον για τον άνθρωπο και τον πλανήτη. Γίνε τώρα σύμμαχός μας για έναν ζωντανό πλανήτη!

NEWSLETTER