Δημοσιεύτηκε στις May, 01 2023

Μετά το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία που παρουσίασε το 2020, προχώρησε το 2022 σε μια δέσμη μέτρων για τον οικολογικό σχεδιασμό προϊόντων, τη βιωσιμότητα των κλωστοϋφαντουργικών αγαθών και των δομικών προϊόντων, τη βελτίωση του σχεδιασμού των συσκευασιών και τον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης, ενώ εντός του 2023 αναμένεται η αναθεώρηση της οδηγίας πλαίσιο για τη διαχείριση των αποβλήτων.   

Βάσει στοιχείων της Eurostat, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 22^η θέση στην ΕΕ-27 αναφορικά με την κυκλική χρήση υλικών με ποσοστό 3,4% (μέσος όρος ΕΕ 11,7%). Καταλαμβάνει επίσης την 24^η θέση στην ΕΕ-27 στην ανακύκλωση αυτών των αποβλήτων με 21% (μέσος όρος ΕΕ 47,2%). Η Ελλάδα βρίσκεται αρκετά πίσω στο δρόμο που βαδίζει η ΕΕ για την κυκλική οικονομία. 

Υπό αυτές τις συνθήκες θα ανέμενε κανείς πληθώρα πρωτοβουλιών σε εθνικό επίπεδο, προκειμένου να καλυφθεί το χαμένο έδαφος. Στα τέλη του 2020 δόθηκε σε διαβούλευση ένα εθνικό σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, έπρεπε όμως να περιμένουμε έως τον Μάιο του 2022 για να δημοσιευτεί στην εφημερίδα της κυβέρνησης και να καταστεί επίσημη εθνική πολιτική. Όμως εκεί σταματούν οι όποιες ενέργειες της Πολιτείας. Σήμερα, στο μέσο του 2023, μπορούμε με σιγουριά να ισχυριστούμε πως το εθνικό σχέδιο δράσης έχει μείνει στα χαρτιά.

Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Το πάγιο πρόβλημα της χώρας δεν είναι η ανυπαρξία νομοθετημάτων και πολιτικών, αλλά η εφαρμογή τους. Θα μπορούσαμε να συζητούμε με τις ώρες για τα λάθη που έχουν συσσωρευτεί στην περιβαλλοντική και αναπτυξιακή πολιτική της Ελλάδας. Για τις ατασθαλίες στην αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων και τη χρηματοδότηση αμφιλεγόμενων επενδύσεων. Για τη σύγκρουση συμφερόντων. Για την αποξήλωση και αδρανοποίηση των αρμόδιων δημόσιων μονάδων σχεδιασμού και ελέγχου (βλέπε για παράδειγμα τον ξεπεσμό του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης και την πρόχειρη θέσπιση Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων). 

Παρόλα αυτά το τρένο δεν έχει χαθεί οριστικά και μπορούμε να το προλάβουμε αν δουλέψουμε με στοχοπροσήλωση, υπό συνθήκες απόλυτης διαφάνειας και ευρύτερων συνεργασιών. Επιγραμματικά, πέντε είναι οι πυλώνες πάνω στους οποίους μπορεί να εδράσει ο κυκλικός μετασχηματισμός της οικονομίας.

1. Πρόληψη 
   Η πρόληψη θα πρέπει να καταστεί βασικό συστατικό στοιχείο που θα διαχέεται σε όλες τις επιμέρους πολιτικές. Η φιλόδοξη αναθεώρηση και εφαρμογή του εθνικού προγράμματος πρόληψης αποβλήτων, που σήμερα παραμένει σε αδράνεια, θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα, μαζί με την έκδοση και εφαρμογή εθνικών προγραμμάτων πρόληψης αποβλήτων τροφίμων και πλαστικών μιας χρήσης. 
2. Διασφάλιση αποτελεσματικότητας συστήματος διαχείρισης αποβλήτων
   Βασικό μέλημα θα πρέπει να αποτελέσει η υλοποίηση της προτροπής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αποφευχθεί η δημιουργία πλεονάζουσας χωρητικότητας υποδομών που θα παγιδεύσουν το σύστημα διαχείρισης αποβλήτων (βλ. μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων και καύσης). Η έμφαση πρέπει να δοθεί στην αποτελεσματική χωριστή διαλογή στην πηγή, με υλοποίηση της διαλογής πόρτα-πόρτα όπου είναι δυνατό, με προτυποποίηση διαδικασιών και κατάρτιση δήμων, με άμεση εφαρμογή του «πληρώνω όσο πετάω» και ενσωμάτωση της άτυπης ανακύκλωσης. Απαιτείται επιπρόσθετα να καταστεί αποδοτικότερη η διευρυμένη ευθύνη παραγωγού, με αυστηρό έλεγχο και βελτίωση των υφιστάμενων συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης και την τάχιστη θέσπιση νέων συστημάτων, αποφεύγοντας τις αμαρτίες του παρελθόντος.  
3. Μετασχηματισμός της αγοράς
   Οι πράσινες προμήθειες θα πρέπει να καταστούν εργαλείο κινητοποίησης της αγοράς προς κυκλική κατεύθυνση, με τη θέσπιση σχετικών κυκλικών κριτηρίων. Απαιτείται επίσης να αναπτυχθούν κίνητρα και αντικίνητρα για οικολογικό σχεδιασμό προϊόντων και διασφάλιση της ανακυκλωσιμότητας των συσκευασιών που κυκλοφορούν στην αγορά. Χρειάζεται επιπρόσθετα να αναπτυχθούν καινοτόμα δημόσια προγράμματα και να δημιουργηθούν χρηματοδοτικά εργαλεία για στήριξη επιχειρήσεων κυκλικής οικονομίας. Η ανάπτυξη συνεργειών μέσα από εθελοντικές συμφωνίες με επιχειρήσεις θα πρέπει να καταστεί κοινός τόπος, όπως συμβαίνει σχεδόν σε κάθε χώρα του πυρήνα της ΕΕ. Είναι τέλος αναγκαίο να ληφθούν μέτρα στον τομέα των κατασκευών με στόχο την μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης αποβλήτων εκσκαφών και κατεδαφίσεων και τη βέλτιστη αξιοποίηση του υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος.   
4. Διακυβέρνηση και έλεγχος
   Η υλοποίηση ενός συνεκτικού σχεδίου για την κυκλική οικονομία θα γίνει πράξη μόνο αν συντονιστεί από μια στιβαρή δομή διοίκησης και συνεργασίας, που θα επιβλέπει την πορεία και την αποτελεσματικότητα των μέτρων, θα συγκεντρώνει και θα συνθέτει τις απόψεις και εμπειρίες συμβαλλόμενων μερών, θα καθορίζει στρατηγικές προτεραιότητες και θα εξασφαλίζει την χρηματοδότηση μέτρων. Η δομή διοίκησης θα πρέπει να λειτουργεί με σαφές χρονοδιάγραμμα και πλάνο αξιολόγησης της πορείας. Παράλληλα θα πρέπει να λειτουργήσουν ξανά οι αρμόδιοι δημόσιοι ελεγκτικοί οργανισμοί, απολαμβάνοντας πολιτική ανεξαρτησία.  Θα πρέπει επίσης να δημιουργηθεί ένα δημόσια διαθέσιμο παρατηρητήριο παρακολούθησης προόδου όχι μόνο των μάκρο-δεικτών της κυκλικής οικονομίας, αλλά και των επιμέρους δεικτών αποτελεσματικότητας πχ. για τις επιδόσεις ανακύκλωσης των δήμων, τις επιδόσεις των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης, τις παραβάσεις από επιχειρήσεις, κοκ.  
5. Πολίτες
   Οι πολίτες θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως κομμάτι της εξίσωσης που οδηγεί σε λύσεις. Ρυθμιστικά μέτρα, όπως το πληρώνω όσο πετάω, δεν θα αποδώσουν αν θεωρηθούν από τους πολίτες απλά ως κρατικός μηχανισμός είσπραξης. Απαιτούνται συντονισμένες ενέργειες ουσιαστικής εμπλοκής των πολιτών και εκπαίδευσης των παιδιών. Στην προσπάθεια αυτή πρέπει να αναζητηθούν συμμαχίες με την τοπική αυτοδιοίκηση.

Η κυκλική οικονομία είναι ένας ολοκληρωμένος μετασχηματισμός της διαχείρισης των φυσικών πόρων που εισέρχονται και αξιοποιούνται σε όλα τα στάδια της αλυσίδας αξίας, από την παραγωγή έως την κατανάλωση, με απώτερο στόχο την επέκταση του χρόνου ζωής αυτών των φυσικών πόρων. Είναι ο μόνος δρόμος που μπορούμε να βαδίσουμε.