Δημοσιεύτηκε στις April, 01 2021
Για το κρίσιμο αυτό ζήτημα του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού (ΘΧΣ), η χώρα μας δείχνει ολιγωρία και έλλειψη προετοιμασίας να ανταποκριθεί όχι μόνο στις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της αλλά και στην ανάγκη για την προστασία των ελληνικών θαλασσών και την επίτευξη βιώσιμης «γαλάζιας» ανάπτυξης.
Τι είναι ο ΘΧΣ και ποια η σημασία του
Η χωροταξία στη θάλασσα είναι μια διαδικασία ανάλυσης και κατανομής των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον χώρο και στον χρόνο για την επίτευξη οικολογικών, οικονομικών και κοινωνικών στόχων. Με άλλα λόγια, η θαλάσσια χωροταξία αποτελεί ουσιαστικά ένα μέσο για την ορθολογική οργάνωση των χρήσεων στον θαλάσσιο χώρο. Περιλαμβάνει δε τόσο τη διάσταση του στρατηγικού σχεδιασμού (δηλαδή γενικούς στόχους και κατευθύνσεις για την οργάνωση του χώρου) όσο και τη δημιουργία ζωνών με κανόνες για την ανάπτυξη συγκεκριμένων χρήσεων.
Γιατί όμως χρειάζεται η χωροταξία στη θάλασσα; Η προστασία των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας από απειλές όπως η υπεραλίευση ή η ρύπανση είναι μερικοί από τους πλέον γνωστούς λόγους, το ίδιο και η ανάγκη για διευθέτηση των συγκρούσεων ανάμεσα σε ανταγωνιστικές δραστηριότητες. Τέτοια ζητήματα, αν και γνωστά και από την χωροταξία στην ξηρά, αποκτούν άλλη διάσταση αν λάβουμε υπόψη τις ιδιαιτερότητες του θαλάσσιου χώρου, όπως για παράδειγμα την απουσία δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Το ίδιο ισχύει και για τις νέες συγκρούσεις που δημιουργούν οι τεχνολογικές εξελίξεις και η δυναμική έλευση νέων δραστηριοτήτων (π.χ. ΑΠΕ). Παράλληλα, οι αλληλεξαρτώμενες χρήσεις στον «πυκνό» παράκτιο χώρο έχουν πολυδιάστατες και σωρευτικές επιπτώσεις, η αντιμετώπιση των οποίων δεν μπορεί να γίνεται αποσπασματικά.
Τι προβλέπει η οδηγία για τον ΘΧΣ
Η οδηγία για τον ΘΧΣ αποτελεί κομβικό πυλώνα της ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής της ΕΕ και αποσκοπεί στην προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης των θαλάσσιων οικονομικών δραστηριοτήτων και της βιώσιμης χρήσης των θαλάσσιων πόρων. Τα κράτη μέλη οφείλουν να καταρτίσουν θαλάσσια χωροταξικά σχέδια, τα οποία θα καθορίζουν τη χωροθέτηση υφιστάμενων και μελλοντικών δραστηριοτήτων και χρήσεων, όπως οι θαλάσσιες μεταφορές, η αλιεία, ο τουρισμός, η ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με σκοπό τη βιώσιμη ανάπτυξή τους, τη διατήρηση και προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς τους στην κλιματική αλλαγή.
Η οδηγία ορίζει ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να έχουν θεσπίσει θαλάσσια χωροταξικά σχέδια το αργότερο έως την 31η Μαρτίου 2021. Ωστόσο, λίγες χώρες της ΕΕ τήρησαν την προθεσμία αυτή (βλέπε τη σχετική ανακοίνωση του WWF). Αντίθετα, ορισμένες χώρες, ανάμεσα στις οποίες και η Ελλάδα, υπολείπονται κατά πολύ της επίτευξης του στόχου της οδηγίας.
Τι (δεν) έχει κάνει η Ελλάδα
Με καθυστέρηση δύο ετών, η Ελλάδα ενσωμάτωσε την οδηγία για τον ΘΧΣ στην εθνική εθνική νομοθεσία με τον ν. 4546/2018, ο οποίος προσδιόρισε το πεδίο εφαρμογής, τους στόχους, τη βασική διαδικασία και τη δομή του σχεδιασμού. Στα εργαλεία του περιλαμβάνεται η εθνική χωρική στρατηγική για τον θαλάσσιο χώρο και τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια, ενώ στο πεδίο εφαρμογής του ΘΧΣ αρχικά συμπεριλαμβανόταν και ο παράκτιος χώρος, ο οποίος ωστόσο αφαιρέθηκε με πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία.
Όμως παρά τη βασική διαμόρφωση του νομικού πλαισίου, η χώρα μας βρίσκεται σε ιδιαίτερα πρώιμο στάδιο σε ό,τι αφορά την εφαρμογή του σχεδιασμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι σήμερα δεν είναι γνωστή ουδεμία ενέργεια της αρμόδιας αρχής (Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας) για την εκπόνηση της εθνικής στρατηγικής ή των σχεδίων. Οι δε προοπτικές για ολοκλήρωση της διαδικασίας σε εύλογο χρονικό διάστημα δεν είναι ιδιαίτερα θετικές, λαμβάνοντας υπόψη τη συνθετότητα των ζητημάτων που αποτελούν αντικείμενο του ΘΧΣ, το πλήθος των κύρια εμπλεκόμενων αρχών (Υπουργεία Ναυτιλίας, Αγροτικής Ανάπτυξης, Τουρισμού, Εξωτερικών, Εθνικής Άμυνας) και τον ελλιπέστατο έως σήμερα συντονισμό τους, και τέλος το μεγάλο χρονικό διάστημα που απαιτείται για την εκπόνηση των σχεδίων. Πρέπει λοιπόν να αναληφθούν το ταχύτερο δυνατό οι σχετικές πρωτοβουλίες.
Τι πρέπει να γίνει (και άμεσα)
Η Ελλάδα θα πρέπει να προχωρήσει άμεσα στη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης και λειτουργικής χωρικής στρατηγικής για τον θαλάσσιο χώρο και στη θέσπιση θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων.
Τα σχέδια αυτά θα πρέπει να στηρίζονται στην οικοσυστημική προσέγγιση, σύμφωνα με την οποία ο θαλάσσιος χώρος είναι ένα ενοποιημένο σύστημα όπου θα πρέπει να συνυπάρχουν βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες με την προστασία και διατήρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Ένα άλλο πολύ σημαντικό για τη χώρα μας ζήτημα είναι η αποτελεσματική διαχείριση της αλληλεπίδρασης μεταξύ του θαλάσσιου και του παράκτιου χώρου. Οι πιέσεις στους δύο αλληλένδετους αυτούς χώρους από δραστηριότητες όπως ο τουρισμός, αυξάνονται συνεχώς και θα πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης.
Τέλος, τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια πρέπει να διαμορφωθούν με την ενεργό συμμετοχή όλων των φορέων που εμπλέκονται σε θαλάσσιες δραστηριότητες και γενικότερα των πολιτών ήδη από τα πρώιμα στάδια της διαδικασίας σχεδιασμού, όπως άλλωστε προβλέπεται και στην οδηγία. Οι συμμετοχικές διαδικασίες αποτελούν κρίσιμη προϋπόθεση για την αποτελεσματική εφαρμογή των σχεδίων αυτών στην πράξη.
Ο ΘΧΣ κρίσιμο στοιχείο για την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και την ευημερία μας
Η αύξηση των απειλών και πιέσεων στα θαλάσσια οικοσυστήματα από συνεχώς αυξανόμενες οικονομικές δραστηριότητες καθιστούν επιτακτικό τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό του θαλάσσιου χώρου. Τα θαλάσσια οικοσυστήματα είναι αλληλένδετα και οι πιέσεις και απειλές τους δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μεμονωμένα και αποσπασματικά. Η εκπόνηση θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού δεν αποτελεί μόνο υποχρέωση από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αλλά ανταποκρίνεται στην πραγματική ανάγκη για βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες, ενώ συγχρόνως εξασφαλίζεται η προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας.
Για μια χώρα όπως η Ελλάδα που αποτελεί σημαντικό θαλάσσιο κόμβο στη Μεσόγειο και που στηρίζεται στη θάλασσα για μια μεγάλη ποικιλία οικονομικών δραστηριοτήτων, ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί κρίσιμη προϋπόθεση για τη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας μας και την ευημερία όλων μας.
Σοφία Κόπελα, υπεύθυνη πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον
Γιώργος Μελισσουργός, υπεύθυνος έργου LIFE IP 4 NATURA για το WWF Ελλάς
