Δημοσιεύτηκε στις February, 27 2021

Η Μεσόγειος είναι από τις πιο πλούσιες σε βιοποικιλότητα θάλασσες παγκοσμίως και φιλοξενεί περίπου το 10% των θαλάσσιων ειδών του κόσμου. Είναι επίσης μια από τις πιο σημαντικές θάλασσες από οικονομική άποψη καθώς εκτιμάται ότι τα έσοδα από την εκμετάλλευση των πόρων της ανέρχονται σε 450 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι οικονομικές δραστηριότητες που συνδέονται με τη θάλασσα, π.χ. αλιεία, τουρισμός, αποτελούν σημαντική πηγή βιοπορισμού για τους ανθρώπους που ζουν στις ακτές της.

Ωστόσο, τα στοιχεία για την κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος της Μεσογείου είναι άκρως ανησυχητικά: 75% των μεσογειακών ιχθυοαποθεμάτων είναι υπεραλιευμένα, η θαλάσσια βιοποικιλότητα μειώνεται ραγδαία, και η θερμοκρασία της θάλασσας αυξάνεται 20% πιο γρήγορα από ό,τι ο υπόλοιπος πλανήτης. Παράλληλα, οι ανθρώπινες δραστηριότητες που δημιουργούν πιέσεις στα θαλάσσια οικοσυστήματα, όπως ο μαζικός τουρισμός, η ναυτιλία, οι εξορύξεις και τα υπεράκτια αιολικά αναμένεται να αυξηθούν σημαντικά μέσα στα επόμενα χρόνια.

Ένα από τα σημαντικά εργαλεία για την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων είναι η δημιουργία θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών. Σήμερα, οι προστατευόμενες περιοχές καλύπτουν μόνο το 9.68% της Μεσογείου και μόνο το 1,27% διαθέτουν μέτρα για την αποτελεσματική διαχείριση και προστασία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα θέτει δύο σημαντικούς στόχους για το 2030: την «νομική προστασία τουλάχιστον του 30% της θαλάσσιας περιοχής της ΕΕ και ενσωμάτωση οικολογικών διαδρόμων στο πλαίσιο ενός πραγματικού διευρωπαϊκού δικτύου για τη φύση» και την «αποτελεσματική διαχείριση όλων των προστατευόμενων περιοχών, με τον καθορισμό σαφών στόχων και μέτρων διατήρησης και την κατάλληλη παρακολούθησή τους». Οι στόχοι αυτοί είναι κρίσιμης σημασίας ειδικά για την προστασία της Μεσογείου.

Γιατί και πώς μπορεί να προστατευτεί το 30% της Μεσογείου

Η νέα έρευνα της Μεσογειακής πρωτοβουλίας του WWF* «30 μέχρι το 30: Σενάρια για την ανάκαμψη της βιοποικιλότητας και των ιχθυοαποθεμάτων» (“30 By 30: Scenarios to recover biodiversity and rebuild fish stocks”)** αναδεικνύει ότι η προστασία του 30% της Μεσογείου μέσω της δημιουργίας ΘΠΠ και της θέσπισης προστατευτικών μέτρων είναι εφικτή και θα επιφέρει σημαντικά οφέλη για τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Ειδικότερα, θα οδηγήσει στην αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, στην ανάκαμψη των ιχθυοαποθεμάτων, και στη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη βιώσιμη αλιεία και τουρισμό καθώς και τροφή και ευημερία στις τοπικές κοινωνίες.

Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα ιχθυοαποθέματα, η προστασία του 30% της Μεσογείου αναμένεται να οδηγήσει σε αισθητή αύξηση ειδών, π.χ. κατά 4% θηρευτικών ειδών όπως τα κητώδη και οι φώκιες, καθώς και κατά 9% μεγάλων πελαγικών ψαριών όπως οι ξιφίες, ο τόνος και οι καρχαρίες. Αλλά και τα εμπορεύσιμα ψάρια όπως η τσιπούρα και ο μπακαλιάρος προβλέπεται ότι θα αυξηθούν έως 20% και 5% αντίστοιχα. Οι προβλέψεις αυτές βασίζονται σε διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα, αλλά σε περιοχές με περισσότερα και καλύτερα δεδομένα οι προβλέψεις για την αύξηση ειδών και ιχθυοαποθεμάτων εκτιμάται ακόμα μεγαλύτερη.

Η μελέτη επισημαίνει ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επιλεχθούν να προστατευθούν οι περιοχές εκείνες οι οποίες, λόγω της αντιπροσωπευτικότητας των οικοτόπων και ειδών, μπορούν να οδηγήσουν στην αναστροφή της απώλειας της βιοποικιλότητας. Στο πλαίσιο αυτό, αναλύονται συγκεκριμένα σενάρια για την προστασία υποψήφιων περιοχών που θα συμβάλουν στην επίτευξη του στόχου για την προστασία του 30% της Μεσογείου και για τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων για την απαγόρευση και ρύθμιση μη βιώσιμων και περιβαλλοντικά επιβαρυντικών δραστηριοτήτων.

Τέλος, τονίζεται ότι ειδικά σε ό,τι αφορά τα μέτρα για την αλιεία και λαμβάνοντας υπόψη τις πιθανές κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις τους, οι αλιείς θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στις διαδικασίες λήψης απόφασης και στη διαμόρφωση των σχετικών διαχειριστικών αλιευτικών σχεδίων με στόχο την ανάκαμψη των αποθεμάτων και τη διασφάλιση του βιοπορισμού τους.

Η σημασία των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών για την Ελλάδα

Η έρευνα του WWF αναφέρει ότι ανάμεσα στις περιοχές που θα ωφεληθούν από την προστασία του 30% μέσω της λήψης κατάλληλων μέτρων είναι το Αιγαίο Πέλαγος και η Ελληνική Τάφρος. Οι ΘΠΠ και ειδικότερα οι περιοχές του ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα καλύπτουν το 20%, κατόπιν της επέκτασης του δικτύου τον Δεκέμβριο του 2018, ωστόσο μόνο το 1% έχουν θεσμοθετημένο προστατευτικό καθεστώς και μέτρα για την προστασία τους.

Η Ελλάδα θα πρέπει να διευρύνει το δίκτυο των προστατευόμενων περιοχών και να λάβει επιπλέον χωρικά μέτρα για τη ρύθμιση δραστηριοτήτων και ειδικότερα της αλιείας. Οι περιοχές αυτές θα πρέπει να επιλεγούν προσεκτικά και με βάσει οικολογικά κριτήρια προκειμένου να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη των μέτρων αυτών και να διασφαλιστεί η προστασία σημαντικών και ευαίσθητων οικοτόπων και ειδών.

Ωστόσο, είναι σημαντικό οι περιοχές αυτές να μην μείνουν μόνο στα χαρτιά. Θα πρέπει να ληφθούν και να εφαρμοστούν συγκεκριμένα μέτρα και να εκδοθούν σχέδια διαχείρισης για την αποτελεσματική ρύθμιση δραστηριοτήτων καθώς και για τη διαχείρισή τους. Η συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων και των τοπικών κοινωνιών είναι πολύ σημαντική για να διαμορφωθούν λειτουργικά και αποτελεσματικά εργαλεία διαχείρισης και προστασίας. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη ρύθμιση της αλιείας εντός θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών αλλά και σε άλλες σαφώς καθορισμένες περιοχές θα πρέπει να διασφαλιστεί η ενεργή συμμετοχή των αλιέων στη διαμόρφωση των όποιων προστατευτικών μέτρων, ώστε να διασφαλιστεί έτσι και η αποτελεσματική εφαρμογή και τήρηση τους.

Τέλος, εξίσου σημαντικό είναι η διαμόρφωση αποτελεσματικών και λειτουργικών φορέων με ευθύνη για τη διαχείριση των περιοχών και η διασφάλιση των απαιτούμενων πόρων για την υλοποίηση διαχειριστικών δράσεων καθώς για την εφαρμογή των σχετικών ρυθμίσεων συμπεριλαμβανομένης της φύλαξης των περιοχών αυτών.

Η δεκαετία αυτή είναι κρίσιμη για την προστασία της Μεσογείου

Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική περιλαμβάνει ήδη στόχο για την αποτελεσματική προστασία του 30% της θαλάσσιας έκτασης της ΕΕ έως το 2030. Ο στόχος αυτός θα πρέπει να υιοθετηθεί τόσο σε διεθνές επίπεδο στο πλαίσιο του νέου παγκόσμιου πλαισίου για τη βιοποικιλότητα όσο και σε περιφερειακό στο πλαίσιο της Σύμβασης της Βαρκελώνης για την προστασία της Μεσογείου. Τα επιστημονικά στοιχεία, όπως αναδεικνύει και η έκθεση του WWF, είναι σαφή τόσο για την ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων για την προστασία της θαλάσσια βιοποικιλότητας της Μεσογείου όσο και για τα σημαντικά οφέλη που θα αποφέρει η προστασία σημαντικών για τη βιοποικιλότητα και ευαίσθητων θαλάσσιων περιοχών και οικοσυστημάτων.

Για μια περιοχή όπως η Μεσόγειος, η προστασία της υγείας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και των φυσικών πόρων αποτελεί μονόδρομο για τη βιώσιμη ανάπτυξη ανθρώπινων δραστηριοτήτων και τη «γαλάζια» οικονομία. Μόνο με υγιείς και ανθεκτικές θάλασσες θα μπορέσουν η Μεσόγειος και οι άνθρωποί της να ευημερήσουν πραγματικά!

Σοφία Κόπελα, Υπεύθυνη πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον

* Η Θαλάσσια Μεσογειακή Πρωτοβουλία είναι η σύμπραξη WWF Ιταλίας, WWF Ελλάδας, WWF Γαλλίας, WWF Ισπανίας, WWF Τουρκίας, WWF Αδριατικής, WWF Βόρειας Αφρικής, γραφείου ευρωπαϊκής πολιτικής του WWF (EPO), WWF International και του περιφερειακού γραφείου της περιοχής (MedPO). Μαζί συνεργαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε όσα απειλούν τη Μεσόγειο. Ως WWF Ελλάς έχουμε ενεργό ρόλο στην πρωτοβουλία ενώ παράλληλα υλοποιούμε πρωτοποριακά προγράμματα στις ελληνικές θάλασσες για:

• τη βιώσιμη αλιεία, όπου εργαζόμαστε μαζί με ψαράδες, επιστήμονες, κρατικούς φορείς και επιχειρήσεις ώστε να δώσουμε ανάσα ζωής στην παράκτια αλιεία με παράλληλη προστασία της θαλάσσιας ζωής

• τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές με στόχο τη διάσωση σημαντικών ειδών και οικοτόπων 

• τη στήριξη των εισοδημάτων των τοπικών κοινωνιών και την υπεύθυνη κατανάλωση ψαρικών

** Για τη συγκεκριμένη μελέτη, το WWF συνεργάστηκε με τους εξής οργανισμούς: French CNRS-CRIOBE, the Ecopath International Initiative, Spanish ICM–CSIC.