Δημοσιεύτηκε στις November, 09 2020

Από την έναρξη της πανδημίας του COVID-19, οι επιστήμονες έχουν αναδείξει τη σχέση μεταξύ της εμφάνισης πανδημιών και των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο φυσικό περιβάλλον. Η Έκθεση για τη βιοποικιλότητα και τις πανδημίες της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας Επιστήμης - Πολιτικής για τη βιοποικιλότητα και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες (IPBES), που δημοσιεύθηκε στις 29 Οκτωβρίου, αναδεικνύει με σαφή επιστημονικά στοιχεία τη σύνδεση αυτή, και τονίζει την ανάγκη για ριζικές αλλαγές και επαναπροσδιορισμό της σχέσης μεταξύ των ανθρώπων και της φύσης ως κρίσιμο στοιχείο για την πρόληψη μελλοντικών πανδημιών.

Σύνδεση μεταξύ των πανδημιών και των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο φυσικό περιβάλλον

Η έκθεση περιλαμβάνει τα συμπεράσματα μιας συνάντησης εργασίας για τη βιοποικιλότητα και τις πανδημίες που διοργανώθηκε τον Ιούλιο 2020 και στο οποίο συμμετείχαν 22 ειδικοί από όλο τον κόσμο για να συζητήσουν το πώς προκαλούνται οι πανδημίες, τον ρόλο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην εμφάνιση τους, και στρατηγικές για την πρόληψή τους. Η έκθεση κάνει τις εξής κρίσιμες διαπιστώσεις  σχετικά με τη σύνδεση μεταξύ των πανδημιών και της βιοποικιλότητας:

• Οι πανδημίες οφείλονται στην ποικιλία μικροβίων που υπάρχουν στη φύση: η μεγάλη πλειονότητα των νεοεμφανιζόμενων ασθενειών (π.χ. έμπολα, ζίκα) και σχεδόν όλες οι γνωστές πανδημίες (π.χ. γρίπη, HIV/AIDS, COVID-19) είναι ζωονόσοι, δηλαδή προκαλούνται από μικρόβια ζωικής προέλευσης, τα οποία μεταδίδονται εξαιτίας της επαφής μεταξύ άγριων ζώων, εκτρεφόμενων ζώων και ανθρώπων. Υπολογίζεται ότι 1,7 εκατομμύρια άγνωστων ιών εντοπίζονται σε θηλαστικά και πτηνά, εκ των οποίων 540.000-850.000 έχουν την ικανότητα να περάσουν και να μολύνουν τους ανθρώπους.
• Η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος από ανθρώπινες δραστηριότητες και η μη βιώσιμη κατανάλωση οδηγούν σε κίνδυνο πανδημίας: οι αλλαγές στις χρήσεις γης (π.χ. αποδάσωση, αστικοποίηση, εγκατάσταση οικισμών σε ενδιαιτήματα άγριας ζωής, εντατικοποίηση της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής), το εμπόριο άγριας ζωής, και η μη βιώσιμη κατανάλωση διαταράσσει τις φυσικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ της άγριας ζωής και των μικροβίων τους, αυξάνει την επαφή μεταξύ της άγριας ζωής, των εκτρεφόμενων ζώων και των ανθρώπων και των παθογόνων τους και έχει οδηγήσει σχεδόν σε όλες τις πανδημίες. Η κλιματική αλλαγή καθώς και η απώλεια της βιοποικιλότητας συμβάλουν επίσης στην αύξηση του κινδύνου εμφάνισης ζωονόσων και πανδημιών. Ειδικότερα, η καταστροφή των ενδιαιτημάτων και η καταπάτηση οικοτόπων από ανθρώπους και εκτρεφόμενα ζώα δημιουργούν νέες οδούς για τη μεταφορά των παθογόνων και αυξάνουν τα ποσοστά μετάδοσης.
• Το εμπόριο και η κατανάλωση προϊόντων άγριας ζωής αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για μελλοντικές πανδημίες: η αύξηση του (νόμιμου και παράνομου) εμπορίου άγριας ζωής και των προϊόντων τους, καθώς και η μη βιώσιμη εκτροφή και κατανάλωση τους έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση ασθενειών.

Ανάγκη για στρατηγική και μέτρα πρόληψης των πανδημιών

Βάσει των κρίσιμων αυτών διαπιστώσεων, η έκθεση τονίζει την αναποτελεσματικότητα των υφιστάμενων πολιτικών που στηρίζονται σε περιορισμό και έλεγχο των πανδημιών μετά την εμφάνιση τους (π.χ. μέτρα δημόσιας υγείας και επιστημονικές λύσεις, ειδικότερα τη δημιουργία και διανομή εμβολίων και φαρμάκων). Αντίθετα, σύμφωνα με τους επιστήμονες, απαιτούνται παγκόσμιες στρατηγικές για την πρόληψη πανδημιών οι οποίες θα στηρίζονται σε μέτρα για τη μείωση του κινδύνου πανδημίας πριν από την εμφάνισή της. Η έκθεση προκρίνει, μεταξύ άλλων, τα εξής:

• Λήψη μέτρων για τη διατήρηση και αποκατάσταση φυσικών οικοσυστημάτων και για την εξάλειψη πρακτικών μη βιώσιμης εκμετάλλευσης φυσικών πόρων και μη βιώσιμης κατανάλωσης (π.χ. κατανάλωση φοινικέλαιου, παραγωγή προϊόντων που συνδέονται με  εξορύξεις, υποδομές μεταφορών, παραγωγή κρέατος ή άλλων προϊόντων κτηνοτροφίας).
• Πολιτικές και λήψη μέτρων για το εμπόριο άγριας ζωής: ενίσχυση διακρατικών και διατομεακών συνεργασιών και αυστηρές ρυθμίσεις για το εμπόριο άγριας ζωής και τις αγορές, και εφαρμογή των νόμων για την εξάλειψη του παράνομου εμπορίου.
• Δημιουργία ενός υψηλού επιπέδου διακυβερνητικού συμβουλίου για τη συνεργασία μεταξύ κρατών για συντονισμένες ενέργειες για την πρόληψη πανδημιών με οφέλη για τους ανθρώπους, τα ζώα και το φυσικό περιβάλλον.
• Ενίσχυση της γνώσης: Απαιτείται ενίσχυση της επιστημονικής γνώσης σχετικά με ζωονόσους που ενδέχεται να οδηγήσουν σε εμφάνιση πανδημιών, τις περιοχές υψηλού κινδύνου, καθώς και τη σύνδεση μεταξύ της υποβάθμισης των οικοσυστημάτων και των πανδημιών.

Τέλος, σημαντικά είναι τα οικονομικά στοιχεία που παραθέτει η έκθεση σχετικά με το κόστος των απαιτούμενων προτεινόμενων μέτρων πρόληψης έναντι του κόστους από την εμφάνιση και εξάπλωση πανδημιών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το πιθανό κόστος του COVID-19 υπολογίζεται σε 8-16 τρισεκατομμύρια δολάρια, οι ειδικοί εκτιμούν ότι το κόστος των προτεινόμενων μέτρων για την πρόληψη πανδημιών είναι κατά 100 φορές μικρότερο από το κόστος για τη αντιμετώπιση των πανδημιών μετά την εμφάνισή τους.

Ώρα για γενναίες αποφάσεις

Τα επιστημονικά στοιχεία είναι πλέον αδιάσειστα: για να διασφαλίσουμε την υγεία και την ευημερία μας θα πρέπει να φροντίσουμε πρώτα τον πλανήτη μας. Η αποψίλωση δασών στον Αμαζόνιο, και το εμπόριο και η κατανάλωση άγριων ζώων στη ΝΑ Ασία, δεν είναι πλέον μακριά μας. Ο κορωνοϊός ανέδειξε ότι οι ζωές όλων των κατοίκων του πλανήτη είναι αλληλένδετες, και ότι η υγεία όλων μας εξαρτάται από την υγεία των φυσικών οικοσυστημάτων. Τα μέτρα που θα ληφθούν σε άλλες χώρες, μακριά από τη δική μας, θα έχουν συνέπειες και στις δικές μας ζωές. Οι επιστήμονες έχουν προτείνει πολιτικές και μέτρα που στηρίζονται στην πρόληψη των πανδημιών, και οι συνθήκες είναι πλέον ώριμες για να ληφθούν γενναίες αποφάσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης απώλειας της βιοποικιλότητας και της κλιματικής αλλαγής για να μπορέσουμε να «ξεφύγουμε από την εποχή των πανδημιών».

Σοφία Κόπελα: υπεύθυνη πολιτικής για το φυσικό περιβάλλον