Δημοσιεύτηκε στις July, 27 2023

Το δικαίωμα όλων μας σε ένα υγιές, καθαρό και βιώσιμο περιβάλλον διασφαλίζεται μέσα από την αποτελεσματική άσκηση των διαδικαστικών δικαιωμάτων που προβλέπονται σε διεθνές, ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Πρόκειται, ειδικότερα, για το δικαίωμα πρόσβασης στην περιβαλλοντική πληροφορία, συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων για το περιβάλλον και προσφυγής στη δικαιοσύνη για το περιβάλλον. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν την έννοια των περιβαλλοντικών δικαιωμάτων. Η άσκηση των δικαιωμάτων αυτών προϋποθέτει αναγκαστικά τη θέσπιση και εφαρμογή ενός πλαισίου για την ουσιαστική προστασία των ατόμων που επιλέγουν να τα ασκήσουν. 

Πλήθος διατάξεων του διεθνούς, ενωσιακού και εθνικού δικαίου προβλέπουν τη συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων για το περιβάλλον. Ωστόσο, το πλαίσιο αυτό στην Ελλάδα είναι διάσπαρτο, κατά περιπτώσεις ανεπαρκές, ή εφαρμόζεται ελλιπώς στην πράξη. Η πρωτοβουλία στοχεύει στην ενίσχυση της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της συμμετοχής του κοινού στη λήψη αποφάσεων για το περιβάλλον, ενισχύοντας ιδίως το ρόλο της τοπικής κοινωνίας. 

Ειδικότερα, τα κυριότερα σημεία της πρότασης αφορούν:

1. Τη δημιουργία ενός ενιαίου δικτυακού τόπου με ειδικές εφαρμογές, ο οποίος θα παρέχεται από την Αρχή Διαβούλευσης, θα είναι προσβάσιμος από όλους και όπου θα διεκπεραιώνονται όλες οι διαδικασίες συμμετοχής του κοινού στη λήψη αποφάσεων για το περιβάλλον.   

2. Διασφαλίσεις για την αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων συμμετοχής, όπως:

• Διεύρυνση του δικαιώματος προσφυγής στη δικαιοσύνη. 
• Προστασία των πολιτών από στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού, προβλέποντας ότι κανείς δεν ευθύνεται και δεν διώκεται για σχόλιο που υπέβαλε σε διαδικασίες δημόσιων διαβουλεύσεων.  

3. Ενίσχυση της συμμετοχής του κοινού σε δημόσιες διαβουλεύσεις για περιβαλλοντικά θέματα που περιλαμβάνουν, ιδίως:

• Γνωστοποίηση επικείμενων δημόσιων διαβουλεύσεων για έργα/δραστηριότητες, σχέδια/προγράμματα με δυνατότητα αποστολής αυτοματοποιημένου μηνύματος ενημέρωσης για την έναρξη διαβούλευσης σε προεπιλεγμένα θέματα. 
• Επέκταση των δημόσιων διαβουλεύσεων κατά τη νομοπαρασκευαστική διαδικασία, πέρα από τα σχέδια νόμων, σε πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, τροπολογίες, προτάσεις νόμων και προτάσεις αναθεώρησης του Συντάγματος. Επίσης, τη γνωστοποίηση και την πρόβλεψη δημόσιων διαβουλεύσεων για κανονιστικές πράξεις και πράξεις γενικής εφαρμογής εθνικής, περιφερειακής και τοπικής εμβέλειας, οι οποίες επηρεάζουν περισσότερες θεματικές της περιβαλλοντικής προστασίας, και για τις οποίες σήμερα δεν προβλέπεται ενημέρωση και συμμετοχή του κοινού. 
• Πρόβλεψη της συμμετοχής του κοινού μέσω διερευνητικής διαβούλευσης που αφορά στάδιο κατά το οποίο δεν έχει αποφασιστεί ο τρόπος με τον οποίο πρόκειται να επιτευχθεί ορισμένη δημόσια πολιτική. Έτσι, δίνεται στους πολίτες η δυνατότητα να συμβάλουν στον καθορισμό του καλύτερου τρόπου μελλοντικής υλοποίησης ορισμένης δημόσιας πολιτικής. 

4. Ισχυροποίηση του ρόλου των τοπικών κοινωνιών μέσω της πρόβλεψης δεσμευτικού τοπικού δημοψηφίσματος. 

5. Διαδικασία πρωτοβουλίας πολιτών για έκδοση κανονιστικής πράξης από τη Διοίκηση. Ειδικότερα, προτείνεται ότι οι πολίτες μπορούν να εισηγηθούν σε αρμόδιες αρχές τη θέσπιση ή τροποποίηση μιας κανονιστικής πράξης, δηλαδή μιας πράξης/απόφασης της Διοίκησης με την οποία θεσπίζονται γενικοί κανόνες, αναγνωρίζονται δικαιώματα, επιβάλλονται υποχρεώσεις ή ρυθμίζονται συγκεκριμένες καταστάσεις. 

6. Δυνατότητα κάθε πολίτη να υποβάλλει αίτηση για περιβαλλοντικό έλεγχο οποιουδήποτε περιστατικού θεωρεί ότι επηρεάζει δυσμενώς το περιβάλλον σε ειδική εφαρμογή του ενιαίου δικτυακού τόπου που λειτουργεί ως μοναδικός δίαυλος περιβαλλοντικών καταγγελιών, οι διαχειριστές του οποίου θα μεριμνήσουν για τη διαβίβαση της καταγγελίας στην κατάλληλη αρχή. Οι πολίτες θα έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν μέσω του τόπου αυτού την εξέλιξη της καταγγελίας τους. 

Η δημόσια διαβούλευση για το σχέδιο νομοθετικής πρότασης για την ενίσχυση της συμμετοχής του κοινού στα περιβαλλοντικά θέματα θα φιλοξενείται έως 30 Σεπτεμβρίου 2023 στην ειδικά διαμορφωμένη πλατφόρμα δημόσιου διαλόγου για τη φύση και το κλίμα του WWF Ελλάς ECODIALOGUES. Το νομοθετικό κείμενο συνοδεύεται από σχετική Εισηγητική Έκθεση. Τα σχόλια που θα υποβληθούν από το ενδιαφερόμενο κοινό θα αξιολογηθούν από την ομάδα έργου και σε ειδική έκθεση θα περιγραφεί πώς ενσωματώθηκαν στο τελικό κείμενο της πρότασης. Η τελική πρόταση που θα διαμορφωθεί θα προωθηθεί το φθινόπωρο 2023 στην πολιτική ηγεσία.  

Η παραπάνω δράση υλοποιείται στο πλαίσιο του έργου «Πολίτες για το περιβάλλον: Η εκπαίδευση ως εργαλείο αποτελεσματικής συμμετοχής στα κοινά και στη λήψη αποφάσεων».

Το έργο «Πολίτες για το Περιβάλλον» που ξεκίνησε να υλοποιείται τον Απρίλιο 2021, έχει ως στόχο την ενδυνάμωση της φωνής των πολιτών προκειμένου να συμμετέχουν σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων που αφορούν περιβαλλοντικά θέματα. Μέσα από μία σειρά εργαστηρίων και εκπαιδευτικών εργαλείων που υπάρχουν αναρτημένα στην πλατφόρμα του έργου citizens4environment.wwf.gr, οι πολίτες μπορούν να βρουν τρόπους για προστατεύσουν τεκμηριωμένα και αποτελεσματικά τον τόπο τους. Το έργο θα ολοκληρωθεί το Νοέμβριο 2023 με την συνδιαμόρφωση από κοινού με την κοινωνία των πολιτών μιας πρότασης πολιτικής για την βελτίωση των διαδικασιών δημόσιας συμμετοχής. Μια πρόταση για ουσιαστική βελτίωση όλων των διαδικασιών δημόσιας συμμετοχής, που εφόσον υιοθετηθεί από την Πολιτεία, θα ανοίξει τον δρόμο για μεγαλύτερη και πιο ουσιαστική συμμετοχή όλων μας στις αποφάσεις και τις διαδικασίες που τόσο άμεσα επηρεάζουν την ίδια μας τη ζωή. Το περιβάλλον είναι το σπίτι μας και η προστασία του είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλίσουμε το μέλλον μας!

Το έργο «Πολίτες για το περιβάλλον: Η εκπαίδευση ως εργαλείο αποτελεσματικής συμμετοχής στα κοινά και στη λήψη αποφάσεων» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης το WWF Ελλάς και εταίρο την Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού / Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα (ΕΕΛ/ΛΑΚ). Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους € 13,5εκ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow.