Δημοσιεύτηκε στις July, 18 2023
Στην πραγματικότητα, ίσως ούτε το ίδιο το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα που τους τελευταίους μήνες διέσπειρε αυτά τα ψέματα πίστεψε ποτέ τις αναπόδεικτες δημαγωγικές δυσφημίσεις που πλημμύρισαν τα κοινωνικά μέσα του.
Το καλό νέο: ψηφίστηκε από την ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου ο σημαντικότερος ευρωπαϊκός νόμος για τη φύση, τρεις δεκαετίες μετά από την οδηγία του 1992 για το δίκτυο Natura 2000! 336 ευρωβουλευτές στάθηκαν γενναία στη σωστή πλευρά της ιστορίας και ψήφισαν υπέρ ενός βιώσιμου μέλλοντος για την Ευρώπη.
H μεγάλη αγωνία: Παραλίγο ο Νόμος για την Αποκατάσταση της Φύσης να καταψηφιστεί! Ενώ φαινόταν πως η έγκριση του προτεινόμενου κανονισμού θα είχε μια ομαλή εξέλιξη, τελικά δέχθηκε ανελέητη επίθεση αντιεπιστημονικής παραπληροφόρησης και αντίδρασης από τη μεγαλύτερη ευρωκοινοβουλευτική παράταξη, το ΕΛΚ, και από την ακροδεξιά πτέρυγα.
Το κακό νέο: Η πολεμική αντίδραση του ΕΛΚ και της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς προκάλεσε μια πόλωση που αμαυρώνει τον αγώνα για διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και της κλιματικής σταθερότητας σαν στόχο δήθεν αντίθετο με την αγροτική ανάπτυξη και την αλιεία. Αποσιώπησε μάλιστα την αλήθεια: η φύση είναι το υπόβαθρο για την πρωτογενή οικονομία σε όλο τον κόσμο και η προστασία της είναι ζήτημα (και) οικονομικής ζωής και θανάτου.
Ο πολιτικός ανταγωνισμός στη δεξιά πτέρυγα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με τον πρόεδρο του ΕΛΚ Μάνφρεντ Βέμπερ να ανταγωνίζεται ανοιχτά την πολιτικά ομόδοξή του πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λέϊεν, έφερε στη μέση της παλαίστρας τις πολιτικές προστασίας των οικοσυστημάτων και τις έπληξε με κατηγορίες για δήθεν αντιαναπτυξιακή εμμονή. Αλήθεια όμως, στη σημερινή Ευρώπη ποιος μπορεί στ’ αλήθεια να ισχυριστεί ότι παραέχουμε πολλή φύση και ότι χρειαζόμαστε περισσότερο χώρο για εντατική γεωργία και κτηνοτροφία και βιομηχανία ξυλείας;
Επιτέλους ένας κανονισμός για υγιή οικοσυστήματα σε όλη την Ευρώπη
Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης επιδιώκει τα θεμέλια της ευρωπαϊκής πρωτογενούς οικονομίας να παραμείνουν ζωντανά και υγιή. Διασφαλίζει ότι θα ενισχυθούν οι υπηρεσίες που μας προσφέρουν ως ασπίδες κατά των κλιματικών καταστροφών, οι οποίες δυστυχώς αναμένεται να ενταθούν δραματικά. Η αποκατάσταση λοιπόν των οικοσυστημάτων σε υγιή κατάσταση αντιμετωπίζεται πλέον ως ζήτημα επιβίωσης που χρήζει έγκαιρης αντιμετώπισης.
Η πρόταση της Κομισιόν πέρασε από πλατιά κοινωνική και επιστημονική διαβούλευση, για τέσσερις μήνες το 2021, και προσέλκυσε 112 χιλιάδες συμβολές. Το μεγαλύτερο ποσοστό των συμβολών αυτών προήλθε ατομικά από ευρωπαίους πολίτες (90,9%), ενώ 7% προήλθε από άτομα εκτός ΕΕ, γεγονός το οποίο δείχνει πόσο πρωτοπόρος είναι η Ευρώπη στο πεδίο των πολιτικών προστασίας της βιοποικιλότητας, ώστε προσελκύει διεθνές ενδιαφέρον. Ειδικότερα από Ελλάδα, υποβλήθηκαν στην ευρωπαϊκή διαβούλευση 716 συμβολές (ποσοστό 1%).
Το WWF σε πανευρωπαϊκό επίπεδο έδωσε μάχη, μαζί με πολλές ακόμα οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και επιχειρήσεις (μεταξύ των οποίων και η ΔΕΗ) που δήλωσαν ότι πλέον η υγεία του πλανήτη είναι ζήτημα διατήρησης των θεμελίων των οικονομιών: «η φύση είναι η δουλειά μας, το μέλλον μας, η ζωή μας». Παράλληλα, συνέβαλε αποφασιστικά στην κινητοποίηση σχεδόν ενός εκατομμυρίου ευρωπαίων πολιτών που ζήτησαν από τους αντιπροσώπους τους στο Ευρωκοινοβούλιο να στηρίξουν τον κανονισμό.
Τα σημαντικότερα σημεία του κανονισμού αφορούν πεδία κρίσιμης οικολογικής υποβάθμισης που περνούν απαρατήρητα από τον πολύ κόσμο και δεν έχουν δυστυχώς αποτελέσει επίκεντρο ισχυρών κοινωνικών κινημάτων. Η εντονότατη σε πολλές χώρες της Ευρώπης χρήση φυτοφαρμάκων πραγματικά δηλητηριάζει τα σημαντικά φυσικά οικοσυστήματα και έχει αποδεκατίσει τους πληθυσμούς των επικονιαστών, εντόμων δηλαδή που μεταφέρουν τη ζωή από φυτό σε φυτό και αποτελούν θεμέλια της γεωργικής παραγωγής, καθώς από αυτά εξαρτάται η φυτική αναπαραγωγή. Η υποβάθμιση της οικολογικής κατάστασης των υδάτινων συστημάτων (ποτάμια, λίμνες, έλη, δέλτα) από βαριά, αλλά αθέατη χημική ρύπανση περνάει «κάτω από το ραντάρ» της κοινωνίας μας, όμως δηλητηριάζει ανεπιστρεπτί αυτούς τους πυρήνες ζωής. Όμως, ο κανονισμός ρίχνει τα νομοθετικά φώτα της ΕΕ και σε μια λίστα από οικοσυστήματα των οποίων η τεράστια οικολογική σημασία συστηματικά παραγνωρίζεται, καθώς αποτελούν ‘φιλέτα’ για καταστροφική και σπάταλη κατάχρηση. Ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας, τέτοια είναι τα παράκτια και βραχώδη συστήματα, αλλά και οι θαμνότοποι του Αιγαίου που τις τελευταίες δεκαετίες έχουν δεχθεί κύματα εκτός σχεδίου τουριστικής και παραθεριστικής εκμετάλλευσης, και βεβαίως αυθαίρετης δόμησης, σε πολλές περιπτώσεις επισύροντας τις δραματικές επιπτώσεις κλιματικών καταστροφών και ακραίων μεγαπυρκαγιών.
Ο προτεινόμενος κανονισμός θέτει έναν γενικό στόχο ως κοινή φιλοδοξία για την ενωμένη Ευρώπη: συνολικά, τα μέτρα αποκατάστασης θα πρέπει να καλύπτουν τουλάχιστον το 20 % των χερσαίων και θαλάσσιων εκτάσεων της ΕΕ έως το 2030 και όλα (100%) τα οικοσυστήματα που χρήζουν αποκατάστασης έως το 2050. Ο γενικός στόχος υποστηρίζεται από μια σειρά δεσμευτικών στόχων ανά τύπο οικοσυστήματος. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναπτύξουν εθνικά σχέδια για το πώς θα επιτύχουν αυτούς τους στόχους σε εθνικό επίπεδο, αξιολογήσεις της κατάστασης, σχεδιασμό αποκατάστασης, και υποβολή εκθέσεων.
Αξίζει να δούμε μερικά ορόσημα του προτεινόμενου κανονισμού, όπως αρκετά λαβωμένος πέρασε από την κρίση των ευρωβουλευτών, χάνοντας στην πορεία και ένα σημαντικό άρθρο που αφορούσε την υποχρέωση των κρατών να ενισχύσουν το δικαίωμα των πολιτών για πρόσβαση στη δικαιοσύνη «προκειμένου να αμφισβητήσουν την ουσιαστική ή διαδικαστική νομιμότητα των εθνικών σχεδίων αποκατάστασης και τυχόν παραλείψεις των αρμοδίων αρχών».
Χερσαία, παράκτια και υδάτινα οικοσυστήματα (άρθρο 4): Τα κράτη μέλη στοχεύουν στη θέσπιση μέτρων αποκατάστασης για τις περιοχές Natura 2000, τα οποία είναι απαραίτητα για την επίτευξη της καλής οικολογικής κατάστασής τους – να πούμε εδώ ότι η Ελλάδα δεν έχει καν θωρακίσει θεσμικά τις περιοχές Natura, με αποτέλεσμα να έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για αυτό το έλλειμμα. Στη «μεγαλύτερη εικόνα», δηλαδή εντός αλλά και εκτός περιοχών Natura, κάθε κράτος μέλος θα πρέπει μέχρι το 2030 να διασφαλίσει ότι είναι γνωστή η κατάσταση του 90% των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, όπως οι παράκτιες λιμνοθάλασσες και οι αλμυρόβαλτοι, οι ενδημικοί μεσογειακοί θαμνότοποι, υγροί λειμώνες και εποχικά λιμνία, και τα δρυοδάση του Αιγαίου. Δυστυχώς, σε σχέση με την αρχική πρόταση, οι ευρωβουλευτές αποδυνάμωσαν την πρόβλεψη για αποκατάσταση οικοσυστημάτων εκτός περιοχών Natura 2000, απαλείφοντας τους δεσμευτικούς στόχους. Επίσης, εξαφάνισαν τους χρονικά οριοθετημένους και δεσμευτικούς στόχους ακόμα και εντός περιοχών Natura –κρίμα.
Από τα χερσαία οικοσυστήματα, οι τυρφώνες, οι θίνες και οι χορτολιβαδικές εκτάσεις είναι τα πιο υποβαθμισμένα, σύμφωνα με τα δεδομένα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος
Θαλάσσια οικοσυστήματα (άρθρο 5): Τα κράτη μέλη θεσπίζουν τα μέτρα αποκατάστασης που είναι απαραίτητα για τη βελτίωση και επαναφορά σε καλή κατάσταση των περιοχών που φιλοξενούν συγκεκριμένους ευαίσθητους και σημαντικούς τύπους οικοτόπων (παράρτημα II), οι οποίοι βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Τα μέτρα θα καλύπτουν τουλάχιστον το 30 % των εκτάσεων κάθε ομάδας οικοτόπων μέχρι το 2030, τουλάχιστον 60 % έως το 2040 και τουλάχιστον 90 % έως το 2050. Στην περίπτωση της Ελλάδας, τα πιο σημαντικά οικοσυστήματα που πρέπει απαραιτήτως να αποκατασταθούν είναι οι βιοκοινωνίες ποσειδωνίας, αυτού του εξαιρετικά πολύτιμου θαλάσσιου γρασιδιού που σχηματίζει λιβάδια προστασίας των παράκτιων περιοχών από ακραία καιρικά φαινόμενα, απορροφάει σημαντικές ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου, και προσφέρει βιότοπο σε αμέτρητα θαλάσσια είδη ζώων.
Αστικά οικοσυστήματα (άρθρο 6): Για πρώτη φορά, η ανάγκη φροντίδας για τα φυσικά οικοσυστήματα μέσα σε κατοικημένες περιοχές αποτελεί αντικείμενο ευρωπαϊκής νομοθεσίας, με συγκεκριμένους στόχους αποκατάστασης, ιδίως σε σχέση με το ποσοστό κάλυψης με δέντρα. Αν ζείτε στην Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη, κάντε μια αντιπαραβολή αυτής της πολιτικής με την πρακτική των δημάρχων που ξεριζώνουν δέντρα και εγκαινιάζουν πλατείες και δημόσιους χώρους δίχως φυτοκάλυψη ή άλλη μέριμνα για φυσικές λύσεις στις δραματικές συνθήκες που ήδη προκαλεί η κλιματική κρίση για τους κατοίκους των πόλεων. Αν και το σχέδιο που τελικά ψηφίστηκε μετά από την επίθεση με υποβαθμιστικές τροπολογίες από το ΕΛΚ έχει χάσει τα συγκεκριμένα ποσοστά που προέβλεπε η αρχική πρόταση (συνολική αύξηση του αστικού πρασίνου κατά τουλάχιστον 3% σε εθνικό επίπεδο ως το 2040, διασφάλιση τουλάχιστον 10% συγκόμωσης και καθαρό κέρδος χώρων πρασίνου από κάθε νέο κτίριο), εντούτοις δημιουργείται ένα θετικό πλαίσιο για κοινωνική διεκδίκηση μέτρων που θα φέρουν υγιή οικοσυστήματα μέσα στις πόλεις.
Φυσική σύνδεση ποταμών και πλημμυρικών περιοχών (άρθρο 7): Δεν μπορώ να φανταστώ πως οι φονικές και καταστροφικές μεγα-πλημμύρες των τελευταίων ετών αφήνουν οποιοδήποτε μέρος της κοινωνίας ασυγκίνητο και αδιάφορο προς την ανάγκη για τις καλύτερες λύσεις. Σε αυτό το άρθρο, θεσπίζεται ένα πρώτο, αδύναμο μεν αλλά σίγουρα σημαντικό, πλαίσιο για ζωντανά υδάτινα οικοσυστήματα και αποτελεσματικά προστατευτικές λύσεις στις κλιματικές καταστροφές. Πρώτο βήμα: η απογραφή των φραγμών που εμποδίζουν τη σύνδεση των υδάτινων συστημάτων (πχ αυθαίρετα μέσα σε λεκάνες ρεμάτων και ποταμών) και ο σχεδιασμός για την απομάκρυνσή τους. Άντε με το καλό να δούμε ρεματιές και όχθες ελεύθερες από οικοδομές και άλλες παρανομίες που πνίγουν κόσμο και στέλνουν ολόκληρους οικισμούς στη θάλασσα!
Αποκατάσταση των επικονιαστών και γεωργικών συστημάτων (άρθρα 8): Με στόχο αυτά τα άρθρα ξεκίνησε ο πόλεμος από το βαρύτερο αγροτικό λόμπι της Ευρώπης, την COPA COGECA. Ποιος τολμάει να τα βάλει με την αγροχημική ρύπανση υδάτινων συστημάτων και εδαφών και την καταστροφική επίδραση των φυτοφαρμάκων στις μέλισσες και τις πεταλούδες και γενικά στην πολύτιμη επικονιαστική εντομοπανίδα; Σκεφθείτε ότι η αρχική πρόταση περιείχε μια γενική πρόβλεψη για αναστροφή της μείωσης των πληθυσμών επικονιαστών, όχι μετρήσιμους στόχους. Στην πρόταση που ψηφίστηκε από το Ευρωκοινοβούλιο μπήκε και μια ενδιαφέρουσα αναφορά σε υποχρέωση των κρατών να υποστηρίξουν τη συμμετοχή των πολιτών στην παρακολούθηση των πληθυσμών των εντόμων που μεταφέρουν τη γύρη από φυτό σε φυτό και ζωντανεύουν τη φύση.
Αφαίρεση του πολύ σημαντικού άρθρου 9 για τα αγροτικά οικοσυστήματα. Δεν φθάνει που οι Έλληνες ευρωβουλευτές της Νέας Δημοκρατίας καταψήφισαν τον κανονισμό, αλλά κατέθεσαν και εξαιρετικά υποβαθμιστικές τροπολογίες, τις οποίες υπερψήφισαν, διασφαλίζοντας έτσι συνειδητά ότι ακόμα και αν τελικά ο κανονισμός ψηφιστεί, θα είναι ακόμα πιο αδύναμος. Χαρακτηριστική περίπτωση η ευρωβουλευτής Μαρία Σπυράκη, η οποία καταψήφισε τον κανονισμό συνολικά, όμως υπερψήφισε τροπολογία της ευρωσκεπτικιστικής δεξιάς πτέρυγας, με την οποία διαγράφεται τελείως το εξαιρετικά σημαντικό άρθρο 9 που προέβλεπε μέτρα αποκατάστασης της βιοποικιλότητας στα αγροτικά οικοσυστήματα. Προφανώς οι αντιδράσεις προέρχονται από τον κλάδο της εντατικής αγροτικής εκμετάλλευσης ισχυρών χημικών εισροών που έχουν σοβαρά επιβαρυντική επίπτωση στην οικολογική υγεία των περιοχών αυτών.
Αποκατάσταση δασικών οικοσυστημάτων (άρθρο 10): Και με αυτό το άρθρο έγινε χαμός, από το βαρύ λόμπι των ιδιοκτητών δασών (Confederation of European Forest Owners) και της δασικής βιομηχανίας (Swedish Forest Industries), τα οποία όμως βρέθηκαν αντιμέτωπα με ειδικούς από τον τομέα της δασικής διαχείρισης. Ο κανονισμός που τελικά ψηφίστηκε προβλέπει ότι τα κράτη θα πρέπει να επιτύχουν αυξητική τάση σε τρεις από τους εξής δείκτες: α) ποσοστό δασών με ακανόνιστη ηλικιακή δομή (άρα φυσικά και όχι φυτείες), β) δασική συνδεσιμότητα (άρα όχι απομονωμένες δασικές νησίδες), 3) απόθεμα οργανικού άνθρακα (άρα ‘απορροφητήρες’ αερίων του θερμοκηπίου, 4) ποσοστό δασών που κυριαρχούνται από ιθαγενή είδη δέντρων, και 5) ποικιλότητα ειδών δέντρων. Προβλέπει επίσης φύτευση στην Ευρώπη 3 δισεκ. επιπλέον δέντρων μέχρι το 2030.
Πραγματικός πόλεμος έγινε για τον εμβληματικό αυτόν κανονισμό. Από τη μία πλευρά οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και η επιστημονική κοινότητα που δίνουν αγώνα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τα ζωντανά οικοσυστήματα. Από την άλλη, τα οργανωμένα και εξαιρετικά ισχυρά λόμπι της αγροτικής υπερπαραγωγής, της δασικής βιομηχανίας και της μεγάλης κλίμακας αλιείας. Δεν είναι ξεκάθαρο ποια πλευρά κέρδισε. Το σίγουρο είναι πως η φύση της Ευρώπης βρέθηκε τελείως δημαγωγικά και φορτωμένη με τόνους από αντιεπιστημονική παραπληροφόρηση στο κέντρο της αρένας μεταξύ των πολέμιων της προστασίας της φύσης και όσων επιμένουν να διεκδικούν έναν ζωντανό πλανήτη.
Η μάχη για τον κανονισμό όμως δεν τελείωσε, καθώς η ψήφιση στο Ευρωκοινοβούλιο ήταν μόνο το πρώτο στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας – τώρα θα ξεκινήσει ο τριμερής διάλογος για να βρεθεί συμβιβαστική θέση μεταξύ των δύο νομοθετικών οργάνων και να θεσπιστεί ο κανονισμός.
Βουλευτές που ψήφισαν με συνείδηση
Παρά την ισχυρή και εκβιαστική πίεση που δέχθηκαν από τον πρόεδρο του ΕΛΚ οι ευρωβουλευτές ώστε να καταψηφίσουν τον κανονισμό, τελικά 23 βουλευτές του (+ 6 από το σύμμαχο Renew) τίμησαν τη λαϊκή εντολή που έλαβαν για πολιτικό έργο που πραγματικά προσφέρει θετικές υπηρεσίες στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Αρκετοί δήλωσαν πως δεν θα άντεχαν συνειδησιακά να ακολουθήσουν απλά την κομματική γραμμή καταψηφίζοντας έναν τόσο σημαντικό κανονισμό. Οι Έλληνες όμως ευρωβουλευτές από τη Νέα Δημοκρατία καταψήφισαν!
Ενώ θα μπορούσαν πραγματικά να ορθώσουν πολιτικό ανάστημα και να δηλώσουν πως ψηφίζουν με συνείδηση για το δικαίωμα των επόμενων γενιών σε έναν ζωντανό πλανήτη, οι ευρωβουλευτές Μαρία Σπυράκη, Ελισάβετ Βόζεμπεργκ-Βρυωνίδη, Μανώλης Κεφαλογιάννης, Βαγγέλης Μεϊμαράκης, και Άννα-Μισέλ Ασημακοπούλου (όπως και οι της Ελληνικής Λύσης) στάθηκαν απέναντι στον κανονισμό. Μάλιστα, μερικές βδομάδες νωρίτερα, η Ελλάδα στήριξε θετικά τον κανονισμό, στο επίπεδο του Συμβουλίου Υπουργών Περιβάλλοντος, εκπροσωπούμενη από τον υπηρεσιακό υπουργό Παντελή Κάπρο.
Το ΕΛΚ και οι ευρωβουλευτές της ΝΔ πρόσφεραν πολύ κακή υπηρεσία στην Ευρώπη: σε καιρό κλιματικής κρίσης και επιστημονικά αδιαμφισβήτητης απώλειας φυσικών οικοσυστημάτων δίχασαν την κοινωνία με το ψευτοδίλημμα «φύση ή ανάπτυξη;». Όσοι ευρωβουλευτές στάθηκαν ψηλότερα από την κομματική γραμμή και τα συμφέροντα των ισχυρών λόμπι και ψήφισαν υπέρ του πραγματικού κοινού συμφέροντος, που δεν είναι άλλο από τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και της κλιματικής σταθερότητας, βρίσκονται στη σωστή πλευρά της ιστορίας.
Θεοδότα Νάντσου, επικεφαλής περιβαλλοντικής πολιτικής WWF Ελλάς.
