Η πρόληψη θα σώσει τα δάση μας αλλά τα κονδύλια συνεχίζουν να πηγαίνουν στην καταστολή των πυρκαγιών

Posted on May, 24 2021

Η έναρξη της φετινής αντιπυρικής περιόδου σηματοδοτείται δυστυχώς από τη δασική πυρκαγιά στα Γεράνεια Όρη, με χιλιάδες στρέμματα καμένα. Για μία ακόμη χρονιά, μπαίνουμε στη μάχη των πυρκαγιών χωρίς να έχουμε ενισχύσει αποφασιστικά το κυριότερο μέσο προστασίας των δασών μας: την πρόληψη. Ο σχεδιασμός και για φέτος έχει ξεκάθαρα κατασταλτικό χαρακτήρα, γεγονός που αποτυπώνεται και στα οικονομικά στοιχεία.

Η πυρκαγιά στα Γεράνεια Όρη (με καμένη έκταση στα 66.471 στρ. σύμφωνα με το Emergency Management Service της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Copernicus) έδειξε ότι η καταστολή από μόνη της δεν μπορεί να αντιμετωπίσει με αποτελεσματικό τρόπο φωτιές τέτοιου μεγέθους. Ο μόνος τρόπος για να θωρακίσουμε πραγματικά τα δάση και τις ζωές μας από τις πυρκαγιές -που θα γίνονται όλο και χειρότερες λόγω της κλιματικής κρίσης και των εκτεταμένων καυσώνων και περιόδων ξηρασίας που προβλέπεται να προκαλέσει- είναι η επένδυση στην πρόληψη.

Από τα αρχικά στοιχεία της έρευνας που διεξάγει το WWF Ελλάς με εταίρο το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR), στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund των EEA Grants, προκύπτει ότι η απουσία χάραξης ενιαίας, διαχρονικής στρατηγικής και εφαρμογής μέτρων δασοπροστασίας, αφήνει πολλά κενά στον έλεγχο της χρηστής διανομής και αξιοποίησης του δημοσίου χρήματος. Επίσης διαπιστώνεται και απουσία καταγραφής των πραγματικών αναγκών και της σκοπιμότητάς τους, προκειμένου να αποφασίζεται η κατανομή με ανοικτές διαδικασίες, όπως για παράδειγμα σε συνεργασία με τα συναρμόδια υπουργεία και τις περιφέρειες. Έτσι, από το συνολικό ποσό των 241.000.000 ευρώ ανά έτος που έχει διατεθεί για τη δασοπροστασία από διάφορες πηγές (ΠΔΕ, Πράσινο Ταμείο, ΕΣΠΑ, κ.λπ.) κατά την πενταετία 2015-2020 στις αρμόδιες Υπηρεσίες (Δασικές Υπηρεσίες Αποκεντρωμένων Διοικήσεων, Περιφέρειες, Δήμους, Πυροσβεστικό Σώμα), μόνο ένα μικρό ποσοστό αφορά στην πρόληψη. Το μεγαλύτερο ποσοστό (της τάξης του 70-80%) φαίνεται να έχει διατεθεί για δράσεις καταστολής, γεγονός που δείχνει τη γενικότερη τάση για μονομερή ενίσχυση της καταστολής.

Παράλληλα, υπολογίζεται ότι τα επόμενα χρόνια περίπου 1,8 δισ. ευρώ σχεδιάζεται να διατεθούν μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027 για τις ανάγκες της Πολιτικής Προστασίας με έμφαση στην καταστολή. Παρόλο που είναι απαραίτητη η ενίσχυση και ο εκσυγχρονισμός των μέσων αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Η απάντηση στην αυξανόμενη ένταση των δασικών πυρκαγιών δεν μπορεί να είναι η μονομερής ανάπτυξη των κατασταλτικών μηχανισμών. Χρειάζεται να υπάρξει ισορροπία μεταξύ πρόληψης και καταστολής, καθώς η πρόληψη στηρίζει την καταστολή και όχι το αντίθετο.

Επιπλέον και σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από το τρέχον ΕΣΠΑ, στον στόχο «Κλιματική Αλλαγή/Πρόληψη» που δύναται να χρηματοδοτήσει δράσεις πρόληψης και καταστολής δασικών πυρκαγιών, η ολοκλήρωση έργων αγγίζει μόνο το 25% του προϋπολογισμού. Από τα ποσά που έχουν διατεθεί μέχρι στιγμής, προκύπτει ότι το 82% έχει δοθεί για δράσεις καταστολής (κυρίως προμήθειες πυροσβεστικού/μηχανολογικού εξοπλισμού) και μόνο το 18% για δράσεις πρόληψης (π.χ. διαχείριση βλάστησης ή εξοπλισμό έγκαιρης ειδοποίησης).

Η αδυναμία απορρόφησης των διαθέσιμων πόρων είναι χαρακτηριστική και σε άλλες περιπτώσεις. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος PREVAIL, στο προηγούμενο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013, από τα 87.000.000 ευρώ που ήταν διαθέσιμα στην Ελλάδα για πρόληψη δασικών πυρκαγιών, απορροφήθηκε μόλις το 15%. Αξίζει να σημειωθεί πως στις άλλες μεσογειακές χώρες το ποσοστό άγγιξε το 80% επί των αντίστοιχων ποσών.

Σύμφωνα με τις έως τώρα επίσημες ανακοινώσεις, η πυρκαγιά στα Γεράνεια Όρη πιθανότατα να οφείλεται σε αμέλεια, γεγονός που επιβεβαιώνει ακόμα μια φορά τη σημασία της επένδυσης στην πρόληψη. Το 87% των συλλήψεων πέρυσι αφορούσε εμπρησμούς από αμέλεια (179 συλλήψεις), ενώ το 13% εμπρησμό από πρόθεση (26 συλλήψεις). Η ίδια τάση φαίνεται να συνεχίζεται και τους πρώτους μήνες του 2021. Σε συνολικά 96 συλλήψεις για εμπρησμό, οι 92 αφορούν εμπρησμό από αμέλεια και μόλις οι 2 από πρόθεση. Το γεγονός αυτό έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών είναι πρωτίστως ένα κοινωνικό ζήτημα. Η αμέλεια δεν μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο με καταστολή και πρόστιμα. Χρειάζεται ανάλυση των βαθύτερων αιτίων σε τοπικό επίπεδο, εναλλακτικές λύσεις διαχείρισης της καύσιμης ύλης και στοχευμένη επικοινωνία με συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες (π.χ. εργάτες γης, μελισσοκόμους).

Σχετικές μελέτες του δικτύου του WWF σε παγκόσμιο επίπεδο για την περίοδο 2019-2020, δείχνουν ότι οι πυρκαγιές αυξήθηκαν κατά 13% και οι αντιπυρικές περίοδοι επιμηκύνθηκαν κατά 20%. Μάλιστα, σύμφωνα με το Joint Research Center (JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 2019, 11 από τις 27 χώρες της ΕΕ ξεπέρασαν τον μέσο όρο της προηγούμενης δεκαετίας σε περιστατικά και καμένες εκτάσεις. Σε μεσογειακό επίπεδο, πολύ λίγα περιστατικά (μόλις το 0,15%) ευθύνονται για το 35% των καμένων εκτάσεων. Αυτό οφείλεται στην αυξημένη ένταση των πυρκαγιών εξαιτίας και την κλιματικής αλλαγής. Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη δριμύτητα των πυρκαγιών υπολογίζεται ότι θα αυξήσει τις οικονομικές επιπτώσεις στις μεσογειακές χώρες στα 5 δισ. ευρώ/έτος τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με το ερευνητικό πρόγραμμα PESETA IV του JRC, περίπου 63 εκατ. πολίτες της ΕΕ εκτίθενται σε 10 ημέρες υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς ανά έτος. Η προσαρμογή σε αυτή τη νέα πραγματικότητα δεν μπορεί να γίνει μόνο μέσα από την καταστολή δασικών πυρκαγιών. Χρειάζονται γενναίες πολιτικές πρόληψης και απαραίτητα η οικονομική ενίσχυσή τους.

Στην Ελλάδα -η οποία ανήκει δυστυχώς στην πεντάδα των χωρών που αντιστοιχεί το 80% των καμένων εκτάσεων στην ΕΕ τα τελευταία χρόνια- χωρίς επαρκή πρόληψη δεν θα έχουμε αποτελεσματική καταστολή. Γι’ αυτό είναι ανάγκη η Πολιτεία να δεσμευτεί άμεσα για:

Ενίσχυση των πόρων που επενδύονται αποκλειστικά στην πρόληψη και ειδικά στα θέματα διαχείρισης της καύσιμης ύλης σε δάση και δασικές εκτάσεις.
Ολοκληρωμένη ανάλυση των αιτιών των πυρκαγιών σε τοπικό επίπεδο και προσαρμογή του αντιπυρικού σχεδιασμού στο πρόβλημα.
Σύνταξη κοινών (μεταξύ των συναρμόδιων φορέων) σχεδίων αντιπυρικής προστασίας σε τοπικό επίπεδο και με σαφή προληπτικό προσανατολισμό.
Πλήρη ενεργοποίηση του συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας.
Ολοκλήρωση νομοθετικών κενών (π.χ. δασικοί χάρτες) με σκοπό την αποτροπή αλλαγών χρήσης γης.
Συστηματική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Περισσότεροι από 3.600 πολίτες έχουν ενώσει τις φωνές τους με το WWF Ελλάς, υπογράφοντας σχετικό κείμενο και ζητώντας από την Πολιτεία την ανάληψη δράσης. Η συλλογή υπογραφών συνεχίζεται εδώ: https://www.wwf.gr/ti_mporeis_na_kaneis/ekstrateies/prostateuste_ta_dasi/

«Αν δεν υπάρξουν γενναία μέτρα διαχείρισης της καύσιμης ύλης και του τοπίου, των πιέσεων που υπάρχουν στις περιοχές μίξης οικισμών-δασών, καθώς και στοχευμένος αντιπυρικός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο με οδηγό τα αίτια και την ανάλυση τους, ο μηχανισμός θα εξακολουθήσει να “τρέχει” πίσω από το πρόβλημα. Χρειάζεται να αναλάβουμε άμεσα δράση και να προστατέψουμε τα δάση μας.Και δεν πρέπει να ξεχνάμε τον οδυνηρό τρόπο με τον οποίο η πανδημία του COVID-19 μάς έδειξε τη στενή σχέση ανάμεσα στην απώλεια της φύσης και την ίδια μας την υγεία», τονίζει η Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής περιβαλλοντικού προγράμματος του WWF Ελλάς.

Σημειώσεις προς συντάκτες:

Διαθέσιμο φωτογραφικό υλικό εδώ.
Το έργο «Ενίσχυση της διαφάνειας και λογοδοσίας στη χρηματοδότηση της πρόληψης και της καταστολής των δασικών πυρκαγιών με τη συμβολή της κοινωνίας των πολιτών» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης το WWF Ελλάς και εταίρο το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR). Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους €12 εκατ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow.
Δείτε εδώ το πλήρες κείμενο της έκθεσης του WWF για τις δασικές πυρκαγιές με τίτλο «Fires, forests and the future: a crisis raging out of control?».